Joanika over kunst en creativiteit (InZicht, mei 2007)

Wat betekent creativiteit voor jou? Als beeldend kunstenaar kan jij daar juist een authentiek antwoord op geven.

Voor mij is creativiteit net zo gewoon als alle andere dagelijkse bezigheden. Maar ik zie dat anderen daarin een onderscheid maken, waardoor creativiteit niet als zodanig herkend wordt. Het is onmogelijk om te Zijn en niet óók creatief te zijn. Die twee gegevens zijn identiek. Neem nou alleen al het ‘zelf-beeld’, dat is toch ook telkens een nieuwe creatie?

Ben jij nog elke dag actief als beeldend kunstenaar?

Mijn pad heeft zich iets verlegd. Van beeldhouwen en schilderijen naar schrijven en het geven van Satsang. Ik vind het een uitdaging om iets heel helder over te brengen via taal. Maar diezelfde uitdaging bestaat bij mij ook in praktische zin, dus niet alleen via het woord, maar ook via de helderheid van het simpele handelen. Het zichtbaar maken van de harmonische samenwerking tussen lichaam, denken en voelen.

Maar hoe doe je dat dan?

Sommige mensen die in mijn atelier staan zeggen opeens: “Wow… Ik wou dat ik dat kon, maar ik ben niet artistiek, ik heb daar géén talent voor”. “Heb je het al eens geprobeerd dan”, vraag ik. “Nee, maar dat kan ik toch niet?” “Kom, ik leer het jou, als je wilt”.
Dan begint de Satsang zonder woorden. Heel praktisch, direct, hier/nu zonder alle mentale vermoeidheid die voor sommige mensen te veel van het goede is. Voor mij is het niet belangrijk of die persoon talent heeft. Elk mens geeft expressie aan dát wat op dat moment speelt. Hoe zou dat anders kunnen?

De beleving van het wéér op gang komen van de creatieve energie in een medemens is het mooiste wat ik ken. Het is een vreugdevol proces om iemand te begeleiden die de creativiteit ooit in de kindertijd verloren heeft, weer terug te vinden. In nog géén vijf dagen is deze schat weer opgegraven. Direct al bij de allereerste opbouw van het beeld ervaar je de geur van het gemoedelijke en ontspannen knutselen uit je kleutertijd. Dat ligt besloten in de techniek die ik voor dit proces hanteer. Binnen no-time heeft het beeld volume en dat heeft een zeer stimulerend effect. Het verleden en de toekomst spelen ineens niet meer mee. Je blijft in contact met de handelingen via alle zintuigen. Je voelt je daardoor geaard, dus aanwezig. Het vorm geven aan iets dat innerlijk broeit is een volslagen nieuwe ervaring, daardoor blijft de aandacht gevangen in het hier/nu.

Fysiek ben je ’s avonds moe, maar geestelijk ben je dan uitgerust. Tijdens dit creatieve proces maak je symbolisch gezien dezelfde (groei-) fasen mee die zich ook voordoen tijdens je leven. Woorden zijn tijdens het bezig zijn volslagen overbodig. Na twee en een halve dag word je opeens ambitieus. Dat wil zeggen: Je krijgt liefde voor je eigen creatie. Je wordt ook kritischer. “Iets” aan het beeld vind je niet zo goed! Je leert waarlijk kijken, opeens vallen de dingen op die je voorheen niet zag. Uit dat gevoel ontstaat een soort zwaarte, een vreemd soort spanning en misschien ook teleurstelling. Het ego komt zich ermee bemoeien! Je wordt moe, je energie zakt weg. “Is er iets?” vraag ik dan. “Ja… dat gedeelte van het beeld is niet naar mijn zin, jammer hé?” “Zullen we het veranderen?” vraag ik weer. “Kán dat dan?” “Jazeker! Wacht maar even!” en dan kom ik terug met een bijl. “Oh… nee… niet doen! Wat doe je nou?!?!” En bahhm… De bijl gaat erin. Het beeld wordt afgebroken, voor een deel, en soms helemaal.

De angst voor verlies dringt zich op. Er gaat van alles door dat koppetje! En misschien word ik wel intens gehaat op dat moment. “Wat heb je nou gedaan…? Dat kan toch nooit meer goed komen… En ik heb nog maar twee en een halve dag!!…” “Het komt goed, het beeld kan niet mislukken”, zeg ik dan. “We bouwen het beeld straks weer op zodat je wél tevreden bent, eerst een kop koffie!” Een uur later staat het beeld er weer, gecorrigeerd en wel. De opluchting en vreugde maken weer plaats voor de inzinking die even daarvóór nog bestond. Het proces eindigt na vijf dagen met een gevoel van trots, vervulling en vooral zelfvertrouwen en verwondering. Daarna kunnen deze mensen alles maken wat ze zich voorstellen in deze techniek. Dan is het aan hun! Zélf durven ze dan ook ergens de bijl in te zetten en opnieuw te beginnen. Dit is het spirituele proces in het klein dat we ook in een heel leven doormaken.

Maar kijk jij dan niet naar het resultaat? Ben je dan niet trots als je naar het resultaat kijkt?

Het gaat hier niet om het resultaat, maar om de beweging. Het is de golfslag van het levende. Als het goed is kijk je helemaal niet meer om naar het beeld. Je begint gelijk aan een nieuw beeld. Als de creatieve energie op gang is gekomen is ze niet meer te stoppen. Je voelt dat je leeft, dat je er bént, je energie straalt af op je omgeving. Je leert om hier/nu te handelen. Je krijgt de smaak te pakken. Je voelt de moeiteloosheid die dan optreedt bij alles wat je doet. De ene handeling volgt op geheel natuurlijke wijze op de andere. Intussen lach je een onbekende vriendelijk toe en daarmee heb je voor die mens misschien wel zijn hele leven veranderd, is dat niet wat creativiteit inhoudt? Nou hebben we het steeds over creativiteit in relatie met kunst gehad, maar het houdt véél meer in.

Creativiteit is een kwaliteit die jij geeft aan dát wat je doet, waar je mee bezig bent. Het is meer een innerlijke benadering. Vraag je af “Is dit wat ik waarneem een totaal nieuwe beleving of niet? Kijk ik met mijn geheugen naar iets of iemand of heb ik een directe waarneming? Als je direct kijkt zonder je geheugen, dan is die waarneming ongelooflijk creatief. Het laat je iets zien voor de eerste keer. Op dat moment heb je de ogen van een kunstenaar, dan bén je een kunstenaar! Dus niet iedereen hoeft een kunstenaar te zijn om creativiteit te beleven. Bij alles wat je doet of maakt is creativiteit gemoeid. Het plezier, de aandacht, de liefde, de warmte waarmee je ergens mee bezig bent zorgt voor de creatieve energiestroom. Het heeft de kwaliteit van moeiteloosheid, een ontspannen bezig zijn hier/nu zonder aan een resultaat te denken, zonder er een motief bij te hebben, dát doet de creatieve energie stromen.

Je kúnt dingen waarvan je zélf versteld staat. Op zo’n moment word je en voel je je een bron worden die uit zichzelf begint te stromen. Ideeën, fantasieën, beelden die op hetzelfde moment vorm aannemen. Vaak sneller dan je fysiek kunt bijhouden. Een opwinding, een sprankelend gevoel, een levende schittering neemt bezit van je. Je lijkt uit te breiden, er ontstaan visioenen aan mogelijkheden, je voelt de aanwezigheid van onvoorstelbare potenties aan. Een voelen zonder woorden. Er ontstaan een immens gevoel voor ontzag, voor wat er plaats vindt. Maar dat gevoel van ontzag is niet van jou, niet van iemand. Het is er. Dat ontzag is de schepper van alle dingen en hoe meer creativiteit zich kan manifesteren door je er fysiek voor te laten gebruiken, ontvankelijk te zijn hoe meer je de uitdrukkingsvorm bent van dat En. Je bént nu de creativiteit zélf -zonder vorm- een pure energie die al scheppend vorm geeft aan zichzelf! Eigenlijk ben je dan nog maar een enkele zintuiglijke gewaarwording, alert, gespitst en helder.

De creatieve energie die op zichzelf neutraal is wordt door je fysieke geaardheid en het temperament ervan gekleurd, waardoor de uitkomst ervan authentiek is. Als je houdt van wat je doet, ervaar je een kwaliteit die je gerust ‘creativiteit’ kunt noemen. De totale overgave aan dát, waar je mee bezig bent. Dan geeft het niet wat het is dat je doet. Je voelt je jubelend, levend, dansend op de verschillende ritmes van het leven. Je zou bijvoorbeeld nét kunnen doen of je een onzichtbaar schilderij schildert terwijl je de vloer dweilt. Of misschien zijn de bewegingen die je dan maakt wel een geheime dans. Als een ode aan de vloer. Je kunt met de afwaskwast een fantastische draaikolk voor de dag toveren in de afwasbak! Kijk alleen maar, zonder te weten wat je ziet. Die beleving is direct en eenmalig, je hoeft het niet te bewaren in je geheugen. elk moment kun je opnieuw scheppen! En dat is ook wat er gebeurt. alleen door je afwezigheid hier/nu kijk je erover heen. In plaats daarvan kijk je via je geheugen. Daaruit kan nooit iets anders opdoemen als een beeld dat sterk vereenvoudigd is, een symbool van iets wat ooit levend was. Een gestolde bleeving gespeend van elke directe zintuigelijke gewaarwording. Geen wonder dat je bent gaan geloven dat er in het alledaagse niets interessants te zien valt en je het elders gaat zoeken. Maar die blik gefilterd door het geheugen neem je toch weer overal mee naar toe. Het is eventjes nieuw, totdat je er weer symbolen van hebt gemaakt, plaatjes in je hoofd. Daarna moet je weer ergens anders heen, om nieuwe indrukken op te doen. Als een hond die zijn staart probeert te grijpen. Een klein kind kan uren in het gras zitten kijken en zich niet vervelen.

Het gaat er niet om of een ander je met veren tooit vanwege je goed geboende en glimmende vloer of een mooi geschilderd schilderij of een goed bereidde maaltijd. Het vieren van het leven zit hem in de handeling. Hier/nu. De waarde zit hem in de synchroniciteit van de handeling en de directe beleving ervan. Want daar bén je. Maar dáár ben je niet “iets of iemand”, dus niet beperkt en afgescheiden van wat er gebeurt. Hier/nu valt buiten de tijd. Als er geen tijd is, is daar ook géén persoon, dus is het niet mogelijk afgescheidenheid te ervaren, terwijl je toch wéét hebt aanwezig te zijn.

Creativiteit wordt vaak in verband gebracht met kunst en bekendheid. We kennen meestal alleen creativiteit toe aan een bepaalde groep mensen. Daarom denken de meeste mensen dat ze niet creatief zijn. Wanneer je handeling een liefdesaffaire is, dan is het direct creatief. Je kunt een kunstwerk maken van elke beweging die je maakt, het lopen, het zitten, van alle zogenaamde gewone dingen. Elk mens is een geboren schepper. De mens is een instrument waar doorheen onafgebroken iets gecreëerd word. De mens is immers een afspiegeling van het Ene. Maar is niet elk kin al spelend creatief. Stukje bij beetje wordt de creativiteit de kop in gedrukt, omdat we de kinderen opzadelen met specifieke ideeën. Ze worden misleid en koppelen creativiteit aan ambitie en economische haalbaarheid, maar op het moment dat ambitie om de hoek komt kijken, stopt de creativiteit. En wel omdat het resultaat belangrijker wordt dan de handeling. Je bent in gedachten al in de toekomst. Maar een creatief iemand is uitsluitend nu/hier. Dat is juist de voorwaarde voor alle vormen van creativiteit. Alle creatieve bronnen zijn opgedroogd. En de overgebleven energie is nu gericht op wat de maatschappij denkt dat de moeite waard is. Omdat het aanzien of geld opbrengt. De meeste mensen verdienen geld door uitbuiting van creatieve mensen.

Te ZIJN en creatief te zijn hebben dezelfde betekenis. Het is onmogelijk om te zijn en niet creatief te zijn. Zelfs je eigen persoon is een creatie die je telkens opnieuw ervaart.

Een creatieve handeling verhoogt de wereld. Het geeft de wereld wat. Muziek, kunst, toneel, het brengt vreugde. Een creatief mens maakt de wereld en laat een betere wereld achter. Zijn leven heeft betekenis gehad. De kunsten worden meer als een luxe en aanvulling gezien, daarom bungelt het achteraan. Daarom leeft de kunstenaar vaak op de rand van de armoede. Maar die van binnen is er vreugde en vervulling. De liefde voor het leven is uitgedrkt en geleefd in het moment. Met succes in de wereld heeft het niets te maken. Een creatief mens bezit het leven. Al sla je hem dood, hij zal altijd vrij blijven.

– Joanika Ring